شعر حزین لاهیجی، تابلویی را ماند که در آن خورشید مفاهیم عرفانی، برگلشن آراسته به گلهای هنری، به روشنی و سادگی می تابد و در ذهن، شور و عشق سبک عراقی را در جامه آرایشهای سخنوری به شیوه هنری و با سادگی به سبک خراسانی تداعی می کند. بدین سبب، نقش تعدیل کننده سبک هندی را دارد که در بردارنده عناصر ادبی این سبک و نهضت بازگشت ادبی است. در این نوشته برای اثبات این معنا برخی از مهمترین ویژگیهای ادبی و محتوای غزلیات حزین همچون: تمثیل، تشخیص، تناقض نمایی، سنتهای ادبی و عشق و عرفان و آزادگی و ... با آوردن نمونه هایی، بیان گردیده و در ضمن به سبب اشتراک اندیشه های عرفانی، مقایسه ای میان شعر او با اشعال بیدل دهلوی، انجام گرفته است.

ابو الفرج ببغاء، شاعر و کاتب دربار سیف الدوله حمدانی است. او در اشعار خویش ضمن وفاداری به سبک کهن عرب به نوآوری نیز گرایش داشت. با این همه شهرت ببغاء نه به شعر، که به نثر اوست. او که شیوه خوی را "ترسل" می داند، به اطناب و تکرار بیش از ایجاز عنایت دارد، پیوسته ذخایر غنی زبان عربی را در پی مترادفات می جوید و الفاظی که برمی گزیند غالبا ساده و برازنده اند. وی در رسایل خود نثری روان، شفاف را با عباراتی کامل از برای معانی زیبا، پر تاثیر و دلربا درآمیخته است. چندانکه نثر وی نمونه بارزی از نثر سده چهارم هجری به شمار می آید. از این رو در این پژوهش بر آن شدیم تا به معرفی زندگی و آثار ادبی وی بپردازیم.

عماد خراسانی یکی از شاعران گمنام معاصر است که متاسفانه تاکنون درمورد وی تحقیق مناسب و درخوری انجام نشده است. نیمی از اشعار او را غزلیات تشکیل می دهد که در جلد اول دیوانش آمده است. وی در غزلسرایی دنباله رو شاعران غزلسرای گذشته به ویژه سعدی و حافظ است. غزلیاتش عاشقانه است و کمتر از مضامین فلسفی و اجتماعی بهره دارد. اما در جلد دوم دیوان (قالبهای دیگر) به مضامین اجتماعی و انتقادی روی آورده است. در این مقاله که به روش کتابخانه ای انجام شده است، ویژگیهای سبکی اشعار وی، در سه سطح فکری، زبانی و ادبی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در سراسر اشعار خصوصا غزلیات او اوزان شاد، همراه با اوزان غمگین و سنگین در خلق فضاهای غنایی مناسب موضوع کاملا موثر عمل می کنند. زبان عماد در اشعارش ساده و روان وقابل فهم است و از تصنع و پیچیدگی به دور است. به کارگیری واژگان در معنای کهن و استفاده از افعال قدیمی، خصوصا در غزلیاتش چشم گیر است. در دیگر قالبها (جلد دوم) از واژگان عامیانه و امروزی استفاده کرده است. عماد برخی از ویزگیهای نحوی سبک خراسانی را با بسامدی بالا استفاده می کند مانند: جابه جایی ارکان جمله، جهش ضمیر و. . از نظر ویژگیهای ادبی نیز تشبیه و استعاره بسامد فراوانی در اشعار وی دارد. استعارات اشعار وی نیز عموما کلیشه ای و قریب هستند و کنایات فعلی و ایما نیز بسامد بیشتری نسبت به دیگر کنایات دارد. تلمیح و ایهام نیز در میان صنایع بدیعی بسامد بیشتری نسبت به دیگر صنایع بدیعی دارند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

عصر غزنوی در ادبیات پارسی به لحاظ رونق شعر مدحی و درباری نقطه عطفی بشمار میرود. مجموعه شعر مدحی این دوره که حاصل ذوق ادبی شاعران بسیاری است، بیانگر جهان بینیها و اندیشه های فلسفی و فکری آنها است. ازین رو واکاوی درونمایه های شعر مدحی در عصر غزنوی میتواند در بازشناخت روحیات و افکار و عقاید شاعران آن دوره سودمند باشد.در این پژوهش کوشش شده است تا شعر سه تن از شاعران برجسته عصر غزنوی که در شعر مدحی دارای سبک و تشخص بوده اند- یعنی: فرخی سیستانی، عنصری بلخی و منوچهری دامغانی- از نظرگاه مولفه های فکری و محتوایی بررسی و وجوه تشابه و افتراق آنان نشان داده شود.پرسش بنیادین در این جستار، واکاوی مولفه های فکری مطرح شده در شعر مدحی عصر غزنوی است. از یک چشم انداز کلی میتوان گفت شاعران مدیحه سرای این عصر میکوشند در دایره ای محدود و تکرار شونده از واژگان و تصاویر، ممدوح را تعالی بخشند که در برخی موارد اغراق و مبالغه، باورپذیری ممدوحان را دشوار میکند.

این مقاله با نگاهی سبک شناسانه به بررسی مهمترین خصوصیات زبانی و فکری روزنامه اختر میپردازد. روزنامه اختر به گواه پژوهشگران حوزه تاریخ و روزنامه نگاری ایران مانند محمد علی تربیت، یحیی دولت آبادی، احمد کسروی، ناصرالدین پروین و ادوارد براون، یکی از موثرترین و بانفوذترین روزنامه های عصر قاجار است که به عنوان نخستین روزنامه منظم فارسی زبان خارج از ایران در خاک عثمانی منتشر میشد. در پاسخ به سوال اصلی پژوهش که همانا یافتن مهمترین ویژگیهای زبانی و فکری روزنامه اختر است و به عنوان خلاصه پژوهشهایی که این مقاله حاصل آن است، میتوان گفت مهمترین ویژگی زبانی «اختر» سهم پررنگ آن در وارد کردن لغات غیر فارسی- عمدتا ترکی، فرانسوی و انگلیسی - به خصوص لغات مربوط به سیاست و قانون و مجلس، به گستره نثر فارسی است؛ و بارزترین خصوصیت فکریش، ترویج اندیشه های روشنفکران از وطن رانده شده ایرانی در زمینه آزادی خواهی، عدالت طلبی و قانون مداری است. پرداختن مستمر به ارزش و اهمیت «زن» و نقش مهم او در پیشرفت و تعالی جامعه و خانواده نیز از اهم مطالب این روزنامه است.

زمینه و هدف: سبک به معنای روش خاصی است که نویسنده یا شاعر برای تبیین اندیشه ها و عواطف خود بکار میگیرد و دانش سبک شناسی یک اثر را از نظر انتخاب واژه ها و الفاظ، قواعد دستوری، بکارگیری فنون و آرایه های ادبی، اندیشه، جهان بینی و دیدگاههای آفریننده ی آن مطالعه میکند. مقاله ی حاضر به معرفی سعید نقشبند یزدی، شاعر عارف قرن یازدهم و ویژگیهای سبک شناسانه ی شعری او میپردازد. روش مطالعه: این پژوهش با شیوه ی توصیفی-تحلیلی انجام شده که با روش اسنادی و کتابخانه ای در محدوده ی مطالعاتی متن تصحیح شده ی دیوان اشعار سعیدا نقشبند یزدی، به گردآوری اطلاعات پرداخته و کوشیده ضمن معرفی شاعر ویژگیهای سبکی اشعار او را مشخص کند. یافته ها: سعید نقشبند متخلص به سعیدا از شاعران قرن یازدهم هجری است که سال تولد و وفاتش بر کسی روشن نیست. نگارنده که دیوان اشعار وی را تصحیح کرده با پاسخ به این پرسشها که سعیدای نقشبند کیست؟ اشعار او چه ویژگیها و برجستگیهایی دارد؟ و در سطح زبانی، ادبی و فکری کدام شیوه ی سبکی را برای شعر خود برگزیده است؟ روشن میکند شاعر یزدی الاصل در زمان شاه سلیمان صفوی (1077-1105ه. ق. ) ترک دیار کرده و در اصفهان سکونت گزیده است. سعیدا پیرو مذهب ابوحنیفه و طریقت عرفانی نقشبندیه بوده و برای گذران زندگی نیز به نقشبندی و شَعربافی که از مشاغل آن زمان بوده اشتغال داشته است. سعیدا تفکرات عرفانی خود را در کسوت تصویرسازیهای بدیع و نازک خیالیهای دقیق حاصل از آرایه های بدیعی در دیوان اشعار خویش منعکس کرده است. دیوان او که جمعاً 4815بیت دارد، عمدتاً در قالب غزل سروده شده است. نتیجه گیری: سعیدا از شاعران شایسته ی دوره ی صفوی است که با بکارگیری زبان کهن و گاه محاوره، ترکیب سازیهای بدیع، تصویرسازیهای زیبا، استفاده ی ویژه از تشبیه، تمثیل، شخصیت بخشیهای استعاری، تلمیح، تضاد و تناسب، انواع ایهام، عشق، عرفان و اخلاق را با شکایت از ریا و تزویر و روزگار درهم آمیخته و شعر بزرگانی چون حافظ را فرا یاد میآورد.

سید طاهر آتشی شیرازی، شاعر توانای سده نهم و دهم است که در پهنه تاریخ ادبیات فارسی تاکنون شرح حالی برایش ثبت نشده است. دانسته های ما از وی در این حد است که این نانوای شیرازی در سال 810 ه.ق. زنده بوده و با شاعری هم پیشه و در عین حال گمنامتر از خود به نام صبوحی شیرازی معاصر بوده و همدیگر را هجو کرده اند. دیوان اشعاری در قالب قصیده حاوی 4292 بیت دارد که خود آن را «ولایت نامه» مینا مد. غیر از دو قصیده اش که درباره مصنوعات الهی و واجبات است، قصاید دیگرش در مدح و منقبت معصومین (ع) و بویژه امیر مومنان (ع) و بیان معجزات و جنگاوریهای ایشان است. آتشی مانند دیگر معاصرانش شاعری پیرو است ؛اما از نظر سبک شعری در سه سطح زبانی، ادبی و فکری توانمندیهایی از خود نشان داده که میتواند در زمره شاعران شایسته فارسی پرداز قرار گیرد. کهن گرائیهای لغوی و دستوری و استفاده از شگردهای ادبی بویژه تصاویر تشبیهی و استعاری از ویژگیهای چشمگیر سبک اوست که او را سرآمد همعصران خود نموده و نگارنده را بر آن داشته تا در این مقاله ضمن معرفی شاعر با پژوهش در شعر وی که هنوز به چاپ هم نرسیده است به کشف مختصات سبکی وی در سه سطح زبانی، فکری و ادبی بپردازد تا شایستگیهای وی را آشکار سازد.

اگر سبک را «انحراف از نرم» بدانیم، یکی از شاعرانی که در عصر مشروطه دارای سبک شخصی بوده است، میرزا عبدالجواد نیشابوری، متخلص به «ادیب» است. وی در زمانی که اکثر شاعران عصرش، اشعارشان را در خدمت مردم و مشروطه قرار داده بودند، همچنان از مفاهیم کهن صحبت میکند. با این نگرش، میتوان ادیب را به علت دلبستگی و آشنایی بسیار زیاد با زبان و ادب کهن فارسی و عربی، تقلید و پیروی فراوان از سبک خراسانی، خصوصا فرخی سیستانی، شاعر دوره بازگشت دانست که در دوره مشروطه زندگی میکند اما در اشعارش به مسایل رایج عصر مشروطه نمیپردازد. حتی رگه هایی از عرفان هم در اشعار او یافت میشود، حداقل در حد استفاده از اصطلاحات صوفیانه که در شعر او بوفور بکار رفته است. عواملی مانند انس با اشعار پیشین و مطالعات فراوان در حوزه ادب فارسی و عربی و در نتیجه استفاده فراوان از کلمات و ترکیبات کهن، کلمات غریب و نامانوس، کلمات و عبارات عربی، فراوانی اشارات و تلمیحات، بهره گیری وسیع از اطلاعات در علوم مختلف باعث دشواری و دیریابی اشعارش شده است. از دیگر ویژگیها و نشانه های گرایش او به زبان کهن میتوان به استفاده فراوان از افعال پیشوندی، بکارگیری دو حرف اضافه برای یک متمم و استفاده از عدد و معدود، جابجایی اجزای فعل مرکب و استفاده از فرایند واجی کاهش و افزایش اشاره کرد. در سطح ادبی از تضمین و تلمیح به علت آشنایی با علوم مختلف و زبان عربی، بیشتر بهره برده و از تشبیه و استعاره در اشعارش به میزان فراوان استفاده کرده است. از ادیب حدود پنج هزار بیت باقی مانده است که بیشتر در قالب غزل، قصیده و رباعی است.